کد مطلب:19932 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:6

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

عوامل رشد عقل چيست؟

عقل داراي معاني فراواني است كه رايجترين آنها در مورد انسان دو قسم است:

1 - عقل به معناي نيروي حسابگر و انديشمندي كه در انتخاب راه ياريگر انسان است و تدبير كننده شؤون و نيازهاي مادي آدمي است كه در اصطلاح عقل معاش ناميده ميشود؛

راههاي رشد عقل معاش

أ) در برخي روايات وارد شده كه تجارت و كسب و كار باعث رشد عقلي است(1) كه ناظر به همين عقل است كه آدمي با سعي و تلاش راه كسب حلال را فرا گرفته و رشد عقلي و فكري ايجاد ميشود.

ب) در برخي روايات استفاده از خوردنيهاي خاص (مثل سركه)(2) و يا كارهاي خاصي (مثل حجامت)(3) باعث رشد عقل و حافظه معرفي شده است.

2 - گاهي مراد نيروي حسابگر و انديشمند است، ولي در افقي برتر ظهور ميكند، يعني بُعد ملكوتي و الهي انسان كه راهبر وي به سوي خدا و معنويات است و چراغ راه آدمي در مسير سعادت و خوشبختي است. همين عقل است كه در روايات به عنوان رسول باطني معرفي شده و در وصفش آمده: العقل ما عُبِد به الرحمان واكتسب به الجنان؛ عقل چيزي است كه با آن بهشت تحصيل گردد و خداوند عبادت گردد.(4) براي رشد اين نيروي عقلاني راههاي گوناگوني هست كه به برخي اشاره ميكنيم:

مأ) مطالعه و تحقيق در مسائل علمي باعث افزايش قدرت تفكر و بالا رفتن قدرت انتقال مطالب علمي ميگردد، به خصوص مطالعه در علوم نظري مثل رياضي و فلسفه، زيرا اين گونه علوم قواي فكري انسان را به فعاليت واداشته و باعث افزايش قدرت آن ميشود. امام صادق(ع) فرمود: مطالعه زياد در مسائل علمي، عقل را شكوفا ميكند.(5)

ب) پيروي از تكاليف ديني و دوري از شهوات نيز يكي از عوامل رشد عقل است. شهوت و عقل دو امر متضاد هستند و باتلاق شهوات، نهال تفكر و تعقل را ميخشكاند. به همين خاطر كساني كه اهل تفكر هستند و در مملكت وجود خويش عقل را حاكم كردهاند، پيروي از شهوات در آنان كم رنگ است. بالعكس هر قدر شهوت بيشتر باشد، عقل رشد كمتري مييابد.

ج) توسل به حق و راز و نياز با خالق جهان و ياري جستن از او، براي رهيافت به حقيقت در رشد عقلي مؤثر است. از بوعلي سينا نقل شده است كه هرگاه در مسئلهاي علمي با مشكل مواجه ميشد، به دعا و نماز روي ميآورد، بعد از به جا آوردن نماز، مشكل را حل ميكرد و از بن بست خارج ميشد اساساً اگر آدمي در كارها به خدا توسل نموده و از او مدد جويد، باعث رشد و پيشرفت ميگردد، به همين خاطر در دعاها وارد شده:

اللهم ارزقني عقلا كاملاً؛ خدايا، به من عقل كامل عنايت فرما!.(6)

د) سير در آفاق و انفس و توجه به عظمت آسمانها و زمين و نشانهها و آيات الهي و تفكر در آنها نيز عامل مؤثري براي افزايش قدرت تحليل و نيروي عقل آدمي است.

پينوشتها:

1 - وسائل الشيعه،ج17، ص 12، باب 1.

2 و 3 - همان، ج25، ص 88 و ج 17، ص 117.

4 - كليني، كافي، ج1، ص 11، ح 3.

5 - بحارالانوار، ج1، ص 19.

6 - مستدرك الوسائل، ج10، ص 222، باب 21.